از لحاظ تاریخی، بافندگان قالی‌ از مهارت خود برای انتقال احساسات و پیام‌ها استفاده می‌کردند. امروزه، کارشناسان فرش اغلب می‌توانند با نگاه کردن به طرح‌های فرش، چیزهای زیادی در مورد فرش بگویند. نمادگرایی در فرش ها علائم تجاری هستند که نسل به نسل منتقل شدن.

تفسیر الگوهای فرش ایرانی

با یادگیری معانی نقش و نگار فرش ایرانی، قادر خواهید بود «قالی را بخوانید» و بفهمید که بافنده به ما چه می گوید. نام نقش‌های قالی ایرانی برگرفته از شهر، روستا یا قبیله‌ای است که برای اولین بار نقوش خاصی در آنجا بافته شده یا در آن خرید و فروش شده است.

تکنیک های طراحی فرش که هزاران سال پیش ساخته شده اند از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند. سوابق مکتوب کمی از فرآیند طراحی وجود دارد و قالیچه های دستباف شبیه هم نیستند.

مردم مناطق مختلف، قبایل، روستاها، شهرها از طرح ها و مصالح مختلفی در ساخت فرش استفاده می کنند. پشم رایج‌ترین موادی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا این فرش‌ها بادوام‌ترین و قابل فروش‌ترین هستند. با استفاده از پشم گوسفند که رنگ می‌شود، ریسیده می‌شود و سپس در قالی‌ها و سایر اقلام مفید بافته می‌شود، محصول نهایی از قبیله به بازار شهرهای مختلف که در سراسر جهان فروخته می‌شود، برده می‌شود.

هندسه در فرش ایرانی

فرش‌های ایرانی با طرح‌های هندسی که توسط اقوام عشایری بافته شده‌اند، با عناصر خطی مرکب از خطوط عمودی، افقی و مورب تزیین شده‌اند و با تکرار همین نقوش شکل گرفته‌اند. نقش یک فرش را می توان برای تعیین قبیله خاص یا محل مبدا استفاده کرد. یک الگو، چه در طبیعت و چه در هنر، بر سه ویژگی متکی است: یک واحد، تکرار و سیستم سازماندهی.

تقارن یک اصل سازماندهی اساسی در طبیعت و فرهنگ است. تجزیه و تحلیل تقارن امکان درک سازماندهی یک الگو را فراهم می کند و ابزاری برای تعیین تغییر ناپذیری و تغییر فراهم می کند.

با تغییر روابط درون الگوها که در آن تقارن انتظار می رود، در غیر این صورت الگوهای قابل پیش بینی و تکراری ممکن است به آثار هنری بزرگ تبدیل شوند.

این تغییرات در طراحی در دو بخش اصلی فرش رخ می دهد: مرکز (مرکز و حاشیه ها که فضای داخلی را قاب می کنند، طرح ها به دو دسته مختلف تقسیم می شوند: منحنی و مستطیل.

متداول ترین نقوش قالی های ایرانی، به ویژه قالی های بزرگتر، ترنج بزرگ مرکزی است. با این حال، حتی اگر دو فرش اساساً طرح یکسانی داشته باشند، دو ترنج دقیقاً یکسان نیستند. برخی از کارشناسان بر این باورند که نقوش ترنج از ماهیت بسیار مذهبی بافندگان نشأت می گیرد و احتمالاً الهام آنها از آثار هنری و نقوش گنبدهای مساجد است.

چه چیزی ارزش فرش را تعیین می کند؟

فرش دستباف ارزش تاریخی دارد. پشت فرش به فرد کمک می کند تا تشخیص دهد که دستباف است یا ماشینی. پشت یک فرش دستباف همان طراحی پر جنب و جوشی را دارد که روی فرش دارد.

تعداد گره: هر چه تعداد گره ها در هر متر مربع بیشتر باشد، فرش ارزشمندتر است.

طراحی: هرچه طرح پیچیده تر باشد، فرش ارزشمندتر است.

متریال: ابریشم گران‌ترین ماده مورد استفاده است و ماهیت آن ماده طبیعی، قالی‌ساز را ملزم می‌کند که فرشی با تعداد گره‌های زیاد در هر متر مربع نسبت به فرش‌های دیگر ایجاد کند. به دلیل مواد مورد استفاده و زمان برای ساخت این فرش ها، اغلب یک سال یا طول عمر یک فرد، فرش های ابریشمی گران ترین فرش های موجود در بازار هستند.

پشم رایج ترین ماده ای است که در فرش ایرانی استفاده می شود. پشم ایرانی بدون شک بهترین در جهان است. براق و برتر است.

فرش‌های آنتیک اغلب گران‌تر از فرش‌های جدیدتر هستند، اما این به دلیل تقاضای بازار است و نه به این دلیل که واقعاً بهتر هستند.

طبقه بندی و ویژگی های نقش های فرش ایرانی

1 – بناهای تاریخی و بناهای اسلامی:
با الهام از کاشی کاری، ساختار و اشکال هندسی بناهای باستانی.
برخی از الگوهای فرعی: شیخ لطف الله، محرابی کوفی، مسجد کبود، امامزاده شیخ صفی، زیر خاکی

2- شاه عباسی: گل مخصوصی که به شاه عباسی معروف است با دیگر نقش ها و برگ های قالیچه گلدار ایرانی پراکنده می شود.
برخی از الگوهای فرعی: سرتاسر، ترنج، درخت، حیوان، شیخ صفی، شاه عباسی آراسته

3 - مارپیچ: شاخه های مارپیچی در اطراف برگ. انتهای هر شاخه شکافته می شود تا شبیه آرواره های اژدها شود
برخی از الگوهای فرعی: مارپیچ سراسری، مارپیچ به هم پیوسته، مارپیچ شکسته، مارپیچ ترنج

4- Allover: تمام قسمت های الگو معمولاً بدون بلند شدن دست طراح به هم متصل می شوند.
برخی از الگوهای فرعی: ختایی، به هم پیوسته، گل انار، حیوان، شاخه پیچ خورده، ترنج

5- مشتق: نقوش نواحی همجوار شبیه به نقش‌های فرش ایرانی که در اصل در ایران بافته می‌شود.
برخی از الگوهای فرعی: افغانی، قفقازی، گوبلین

6 – به هم پیوسته (بندی): یک تکه طرح کوچک در سرتاسر فرش تکرار و متصل می شود.
برخی از الگوهای فرعی: پیچک، کتیه، آجر گلی، الماس، درخت، شیر، شکر، بازوبند، سرو، بختیاری، مجلسی، طناب

7 – پیزلی: پیسلی خمیده (معمول در الگوهای هندی و ایرانی)
برخی از الگوهای فرعی: پرزدار، شاخ آهو، ترمه، سرابند، خرقعی، پنکس اصفهان، کردستانی، هشت بوته

8 - درخت: متمایز به دلیل شباهت نزدیک آنها به اشکال طبیعی درخت
برخی از الگوهای فرعی: حیوان، میدان سبز، پانل، سرو، گلدان

9 - تورکمان (بخاراس): اشکال هندسی و خطوط شکسته. (عمومی که برگرفته از تخیل بافندگان است، نه نقاشی)
برخی از الگوهای فرعی: گبه، یاموتی، شانه، غزل گس، آخال، چهار پانل، کیسه زین، قاشق

10 - شکارگاه: حیواناتی شبیه زندگی
برخی از الگوهای فرعی: درخت، پانل، ترنج، سراسر

11 - پانل: موتیف پانل چند وجهی
برخی از الگوهای فرعی: مارپیچ، قرآن، ستون

12 – گل اروپایی: طرح های اصیل ایرانی با گل رز در رنگ های روشن و تیره
برخی از الگوهای فرعی: رز، بیجار، مستوفی، تابلو، دسته گل، رز و بلبل

13 - گلدان: یک گلدان بزرگ یا یک گلدان کوچکتر که در سراسر فرش تکرار شده است
چند الگوی فرعی: ختایی، دو طرفه، محرابی، سراسری، زنجیر، حاجی خانم، تکرار، ترنج زخم، یک طرفه

14 - ماهی در هم تنیده: ماهی در هم تنیده در اصل محصول قبایل کوچ نشین است و توسط طراحان مدرن غنی شده است.
برخی از الگوهای فرعی: هرات، فراهان، کندو، سنه، کردستان، ریز، تکه تکه

15 – مهراب: نمای مکانی در مسجد که امام جماعت در آن ایستاده است. با ستون‌ها، لوسترها، و نقش‌های گل‌دار فرش ایرانی تزئین شده
برخی از الگوهای فرعی: درخت، گلدان، ستون، لوستر، گلدان، منظره

16 - راه راه (محرمات): نوارهای مکرر در طول فرش، هر راه راه با نقش و رنگ خاص خود.
برخی از الگوهای فرعی: گلچین کلی، گل کوچک (یک رنگ پس‌زمینه، پیزلی (چند رنگ پس‌زمینه)

17 - هندسی: خطوط و اشکال هندسی (چند ضلعی ها و غیره)
برخی از الگوهای فرعی: پانل متصل، ترنج، راه راه، ترنج روسری، زمین ساده، ختایی، ستاره (موزاییک)

18 – قبیله ای: قدیمی ترین و اصیل ترین نقوش فرش ایرانی. خلاقیت های ساده از تخیل قبیله ای، با الهام از محیط طبیعی
برخی از الگوهای فرعی: هیبتلو، قشقایی پیزلی، افشاری، خاتونی، اردبیل، مظلقان، خمسه، ساوه، تفرش

19 – کامپوزیت ها: ترکیبی از دو یا چند الگوی فوق

برخی از الگوهای فرعی: ترنج شاخه های پیچ خورده، گلدان و مارپیچ به هم پیوسته، میدان سبز و غیره