قدیمی ترین فرش جهان: فرش پازیریک

قالی پازیریک یکی از قدیمی ترین فرش های جهان است که قدمت آن حدودأ به قرن چهارم تا سوم قبل از میلاد برمیگردد. فرش پازریک اکنون در موزه ارمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه قرار دارد. قالیچه پازیریک در سال 1949 در قبر یک نجیب زاده سکایی در دره خشک Bolshoy Ulagan در کوه های آلتای قزاقستان پیدا شد. قالی پازیرک یخ زده بود اما به خوبی حفظ شده بود. قالیچه دارای نقش نواری در وسط و حاشیه ای است که آهو و جنگجویان سوار بر اسب دارد. تمام قسمت های فرش از جمله پرز و پایه آن از پشم است.

این فرش که در ارمنستان باستان، ایران، یا آسیای مرکزی تولید می‌شد، دارای 3600 گره دوتایی متقارن است که در اصطلاح مدرن «گره گیوردس» (یا «گره ترکی» نیز نامیده می‌شود. طرح و نقوش سیستماتیک قالی پازیرک بعدها در فرش‌های مشابه ترکمنی یافت شد، فرش‌های اوایل دوره سلجوقی، و متعاقباً فرش‌ها و گلیم‌های مدرن ترکی.

منشأ فرش پازریک

منشا قالی مشخص نیست. در مورد منشا فرش نظریات مختلفی وجود دارد. در حالی که تعدادی از محققان فرض می‌کنند منشأ اوغوزی-ترکی دارد، ولکمار گانتژورن منشأ فرش را اورارتویی و ارمنی فرض می‌کند. یک نظریه فارسی نیز وجود دارد، اما بیشتر توضیح داده نشده است. این فرش ممکن است از طریق تماس های باستانی بین راهروی ایران و آلتایایی سرچشمه گرفته باشد. برخی از نویسندگان تصور می کنند که پشم، مفهوم هنری و همچنین طرز کار ممکن است توسط ارامنه خاور نزدیک تهیه شده باشد.

قالیچه خود از لوازم تشییع جنازه ساکیان محسوب می شود. اگرچه مطالعه قبلی در سال 1983/1985 از دخالت کوشین ارمنی حمایت نکرد، یک کنفرانس مستقر در شوروی که در ریگا (1987) برگزار شد، همچنان این ادعا را حفظ کرد که تارهای قرمز فرش شبیه نخ‌های کوشین ارمنی است. بعداً توسط یک مرکز تحقیقاتی آمریکایی (مرکز فارغ التحصیلان بارد، 1991) مشخص شد که رنگ قرمز مایل به آبی مورد استفاده در فرش و سایر نمدها در واقع از کوشین لهستانی (Porphyrophora polonica)، حشره ای فلس دار بومی اروپای شرقی، آسیای مرکزی ساخته شده است. و سیبری غربی، یا از یکی از گونه های Porphyrophora که اخیراً در قزاقستان کشف شده است: P. Altaiensis، P. Turaigiriensis (Jashenko، 1988)، P. Akirtobiensis (Jashenko، 1988)، P. eremospartonae (Jashenko، 1989)، و P. matesovae (Jashenko, 1989). با این حال، نویسندگان ارمنی همچنان بر برداشت شوروی از 1987 پافشاری می‌کنند. بیشترین تأیید در مورد ماهیت آرارات کرمس از کوشین ارمنی که با تجزیه و تحلیل حشرات Porphyrophora hameli در سال 1990 توسط هارالد بومر به دست آمد، که نشان داد فرش پازیریک را نمی توان با این حشره رنگ کرد.

تفسیر ترکی از فرش پازریک

مقادیر عددی فرش تشابهات شجره‌نامه قابل توجهی را با افسانه اوغوز-ترکی نشان می‌دهد، که شاید بر اساس نسخه قدیمی‌تری از Massageteans باشد. این شجره نامه به گونه ای که الگو به 24 قبیله تقسیم می شود نشان داده شده است. در سمت چپ و راست گروه‌هایی از 12 قبیله در هر کدام قرار دارند. به گفته رشیدالدین همدانی، مؤسس قبایل اوغوز شش پسر داشت که هر کدام از آنها چهار پسر داشتند. همانطور که در "شیجی" ("سوابق تاریخی") سیما کیان ذکر شده است، این طرح نتیجه اصلاحات اداری نظامی رهبر شیونگنو مودو چانیو در سال 209/206-174 قبل از میلاد بود که به نوبه خود از جد اولیه ترک اوغوز خاقان سرچشمه گرفت. امروزه بسیاری از فرهنگ های ترک از افسانه او برای توصیف ریشه های قومی خود استفاده می کنند. سرگئی تولستوف مورخ می نویسد که این طرح «...توسط هون های پیشین آرال، کیداریت-هفتالیت ها حفظ شد و به نوادگان آنها، قبایل اتحاد اوغوزها در سده های 10 تا 11 میلادی ، به ارث رسید. و سرانجام به ترکمن‌های قرن نوزدهم میلادی – آغاز قرن بیستم میلادی رسید».

تفسیر ارمنی از فرش پازریک

گانتژورن از این دیدگاه حمایت می کند که قالی پازیریک منشأ ارمنی دارد. او این فرضیه را مطرح کرد که این فرش در واقع سکاها را نشان نمی دهد، بلکه ارمنی ها را نشان می دهد. او در ویرانه‌های تخت جمشید در ایران شباهت‌هایی یافت که در آن ملل مختلف به‌عنوان ادای احترام به تصویر کشیده شده‌اند، طرح اسب فرش پازیریک همان نقش برجسته‌ای است که بخشی از هیئت ارمنی را نشان می‌دهد. گانتژورن و شورمن در ادامه اظهار داشتند که قالی با تکنیک دو گره ارمنی بافته شده و رنگ رشته های قرمز از کوشین ارمنی تهیه شده است.