گلیم چیست و در کدام شهرها بافته می شود؟
گلیم دست بافتی ساده است از تار(پنبه یا پشم) و پود (پشم) که معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموماً به عنوان فرش کاربرد داشته‌است. شاید بتوان گفت در آسیای مرکزی، شرق اروپا و شمال آفریقا هر جا که پرورش بز و گوسفند و شتر رواج داشته و مردمانش در بافت فرش تخصص داشته‌اند گلیم هم بافته‌اند. مردمان ترکمن، قفقاز، ترک، عرب و… دستبافته گلیم را تولید و بکار برده‌اند. به‌طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تارهایی که بر دار تنیده شده‌است بافته می‌شود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره و… استفاده نمی‌شود.
برای دیدن مجموعه فرش ماشینی کلاسیک کلیک کن
گلیم چیست؟
گلیم نوعی فرش و یا زیرانداز بدون پرز است که با استفاده از نخ‌های پشمی یا پنبه‌ای بافته می‌شود. گلیم‌ها معمولاً دارای طرح‌های هندسی هستند و در رنگ‌های متنوعی بافته می‌شوند. گلیم‌ها یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی جهان هستند و قدمت آنها به هزاران سال پیش می‌رسد. گلیم‌ها در ابتدا توسط مردمان عشایر بافته می‌شدند و به عنوان زیرانداز و روانداز برای حیوانات استفاده می‌شدند. امروزه گلیم‌ها به عنوان یک اثر هنری و صنایع دستی ارزشمند شناخته می‌شوند و در بسیاری از خانه‌ها و موزه‌ها نگهداری می‌شوند.
دستگاه های بافت گلیم
به طور كلی دستگاه های بافت چهار نوع می باشند:
- گليم ساده باف : دستگاه گليم ساده باف از يک كجو و چوب كمكی تشكيل شده و گليم به طور يكنواخت روی آن بافته می شود.پشت و روی اين نوع گليم يكسان بوده و هر دو روی آن قابل استفاده است.
- گليم چرخی باف : دستگاه گليم چرخی باف دارای چهار كجو است. هر كجو به وسيله كمان هايی جا به جا می شود.در اين نوع بافت پود از لا به لای تمام تارها رد می شود . بافت به صورت يكسانی پيش می رود.در پشت گليم پودهای اضافی روی هم قرار می گيرند و به اين علت حاصل كار، گليمی محكم و ضخيم با پشت و روی متفاوت خواهد بود كه فقط يك روی آن قابل استفاده است
- جاجيم باف: دستگاه بافت جاجيم دارای چهار كجو و چند كمان است. تفاوت اساسی بين جاجيم و ساير انواع گليم، رنگی بودن تارهای آن است كه مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند .پشت و روی جاجيم همانند گليم ساده بافت يكسان است.
- د- گليم سوزنی ( سوماک ) : دستگاه گلیم سوزنی دارای يك كجو است و به طور كلی از نظر ظاهر به دستگاه بافت گليم ساده شباهت دارد.در اين بافت پودهای اضافی در پشت گليم به صورت آزاد باقی می ماند.بافت اين نوع گليم در ميان عشاير بسيار معمول است . اغلب برای تزئین مورد استفاده قرار می گيرد.
انواع بافت های گليمی ايران
- شيريكی پيچ ( شيركی پيچ ): شيريكی پيچ نامی است كه بافندگان عشاير و روستايی كرمان به آن داده اند.ظاهری شبيه قالی دارد و همانند قالی با گره بافته می شود و بر خلاف ديگر انواع گليم كه پود باعث تكميل و نماياندن نقوش آن می شود، پود تنها باعث اتصال تارها به يكديگر و در پشت گوشت ( پرز ) گليم مخفی است و قابل رؤيت نيست.نقوش به وسيله گره ای كه بر روی تار زده می شود به وجود می آيند.گره زدن در شيريكی پيچ دو نوع است. گره متن ، كه با كمک آن نخ رنگی از روی دو تار می گذرد و به پشت برگردانده می شود و از زير رشته اصلی رويی عبور و ايجاد گره می كند.دومين گره ، گره آبدوزی است.در اين گره، پود رنگی دو بار روی دو تار قرار می گيرد و خط پهن تری ايجاد می كند.پس از اتمام عمليات گره زنی در هر رديف پود گذاری انجام و بين پود و گره ها درگيری ايجاد می شود.اين عمل به وسيله شانه يا دفتين صورت می گيرد.
- نقوش شيريكی پيچ از محدوده هندسی بالاتر می رود و گاه توازن و هماهنگی را از تركيب نقوش غير متقارن به دست می آورد. نقش بوته جقه در ميان نقوش شيريكی پيچ ديده می شود كه دو گل گرد در ميان آنها تعبيه شده كه نسبت به يكديگر متقارن اند.حاشيه ها اغلب زنجيره ای و مركب از يك شكل هندسی مكررند كه بين دو خط موازی قرار می گيرند.اين حاشيه ها را حاشيه های چرخی می نامند.گل متن كشميری است كه سراسر متن را با تكرار خود پر می كند.نقوش ديگری كه در بافت اين محصول رواج دارند عبارتند از: قارا، گل شاه عباسی ، گل كرمانی و جفت گل. رنگ های انتخابی بافندگان شيريكی پيچ معمولاً رنگ های تيره است.يك نوع حاشيه ديگر ، حاشيه وكيلی است كه در گل های گرد وسط دايره های كوچك درون گل معمولاً به رنگ قرمز و زمينه آن به رنگ سبز است.
- وَرنی: ورنی گليمی فرش نما است كه بدون نقشه و به شكل ذهنی توسط زنان و دختران دشت مغان و عشاير حومه اهر، ارسباران و مشكين شهر ( در استان آذربايجان شرقی ) توليد می شود .توليد ورنی عموماً در نقاط قشلاقی انجام می گيرد و نقوشی كه بر روی آن نقش می بندد نشانگر محيط زيست و انعكاس آن در اذهان زنان و دختران عشاير است.بيشتر نقوش از اشكال حيوانات و وحوش منطقه تأثير گرفته و نقوش عمده حيوانات عبارتند از گوزن ، آهو ، گرگ ، سگ گله ، بوقلمون ، مرغ ، خروس ، گربه ، مار ، عقاب ، گوسفند ، ببر ، شتر ، روباه ، شغال ، طاووس و پرندگان محل كه به صورت ساده هندسی بافته می شوند.رنگ های ورنی ، زمينه ای لاكی، سرمه ای، كرم، سفيد، پيازی و آبی روشن با نقوش حيوانات در وسط و حاشيه ای حداكثر به عرض ۲۰ سانتی متر در طرفين دارند.
- گليمچه: نوع ديگری از گليم های ايرانی است كه در بيجار و روستاهای اطراف سنندج با استفاده از شيوه بافت و مواد اوليه ديگر انواع گليم تهيه می شود. تفاوت آن با گليم های معمولی كوچک بودن آن است و نقوش آن نيز متنوع تر از گليم است چنانچه گليم های كردستان اكثراً دارای اشكال ساده و نقوش آن بيشتر به صورت خطوط افقی است در حالی كه گليمچه های كردستان غالباً دارای نقوش متنوع هستند. در روستاهايی از بخش های ساری نوعی گليمچه با تار پنبه ای و پود پشمی در ابعاد ۷۰ × ۱۱۰ سانتی متر بافته می شود در سال های اخير متقاضيان زيادی دارد ( گليمچه متكازين ).
- زيلو: در اغلب مناطق روستايی با نخ پنبه ای بافته می شود و بيشتر به عنوان زیرانداز تابستانی مورد استفاده قرار می گيرد.در بيشتر نقاط، زيلو با دستگاه های بافندگی بافته می شود، ولی در مناطق روستايی شهرهای تهران ، ساوه ، كاشان و يزد به شيوه بافت گليم بافته می شود.ظاهری زمخت دارد و از نظر تنوع رنگ و نقش قابل مقايسه با ديگر انواع گليم نيست. عمده ترين ماده اوليه زيلو بافی را نخ پنبه ای تابيده شده تشكيل می دهد و معمولاً ۶ تا ۸ نخ يک لا در كنار يكديگر قرار می گيرند و تابيده می شوند و به مصرف پود می رسند.
- پِلاس يا پالاس: ظاهري شبيه گليم درشت بافت دارد و در برخی مناطق از جمله يزد توليد می شود.تار و پود آن از پنبه است و در اندازه ۲۵۰×۳۵۰ سانتی متر بافته می شود.
- مَسنَد: در روستاهای بخش نمين شهرستان اردبيل نوعی گليم با ابعاد كوچك (۱۰۰×۱۵۰ سانتی متر ) بافته می شود كه مسند نام دارد و سابقه بافت آن در اين محل به ۵۰ سال می رسد. مسند دارای طرح های محلی بوده و از ظرافت و زيبايی خاصی برخوردار است.
- جُل: در جل نقوش به صورت سوزن دوزی است كه پس از اتمام بافت زمينه ای ساده بر روی آن دوخته می شود. اين نوع بافت ها از يک طرف قابل استفاده اند و پشت و رو دارند.جل برای پوشاندن چهار پايان عرق كرده استفاده می شود.
- سجاده: فقط برای نمازگزاری بافته می شود و نقشی نزديک به نقش محرابی قالی دارد و به دليل كوچكی و سبكی حجم آن نمازگزار می تواند آن را با خود حمل كند.
- چيق: در بيشتر ایلها برای ديوار چادر با قسمت كردن چادرها به كار برده می شود. چيق ها پشت و رو ندارند و از هر دو طرف همان زيبايی را دارند.نقوش خاص چيق ها به دليل واحد درشت بافت كه در چيق يک نی است همان نقوش سنتی گليم هاست كه بنا به روش بافت تغيير كرده است.
- كوچه: نوعی زير انداز به معنی نمد سفيد يا خاكستری رنگ است كه برای پوشاندن ديوار چادرها از آن استفاده می شود.
- اِنسی: قاليچه خاصی كه اثاثيه را با آن می بندند.
- مَفرش: مفرش نيز برای بستن اسباب خانه از قبيل رخت خواب و ساير ضروريات زندگی و مسافرت مورد استفاده است و اكنون فقط در ايل هايی كه هنوز به زندگی كوچ نشينی خود ادامه می دهند وجود دارد.
- جَوال یا چوال: كيسه های بزرگ و (توبره) يا توربا است. اين كيسه ها را چادر نشينان به ديوار می آويزند.جوال به نوعی انبار آذوقه است.
- خورجين: بافته هايی است كه چادر نشینان همراه خود دارند.
انواع گلیم در مناطق مختلف ایران
گلیم‌های مناطق مختلف ایران از طرح و مواد اولیه ای که برای بافت آن استفاده می‌شود قابل تشخیص و طبقه‌بندی هستند. گلیم‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و طرح‌های خاص خود را دارند. به عنوان مثال:
گلیم ایل شاهسون
مهم‌ترین بافت آنها، گلیم‌های سوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می‌گویند. به‌طور کلی از طرح‌های هندسی شکسته با رنگ‌های ملایم استفاده می‌کنند و کمتر می‌توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رو اسبی در ایران، جل اسب‌های سون است که به صورت شش تکه با رنگ‌های متنوع است.
گلیم لری
لرها گلیم‌های مرعوبیندار می‌بافند که بیشتر با رنگ‌های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می‌شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می‌کنند.
گلیم هرسین
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می‌شود. در حاشیه و زمینه، نقش‌ها ریز و پر بافته می‌شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می‌کنند. رنگ‌های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می‌شود. گلیم هرسین در سازمان جهانی مالکیت فکری به نام شهر هرسین ثبت جهانی شده‌است. گلیم در استان کرمانشاه انواع مختلفی دارد. نوعی گلیم با نقشهای برجسته در استان کرمانشاه بافته می‌شود که بدان تلیس گفته می‌شود.
گلیم بلوچ
بلوچ‌ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت‌های خود بیان کرده‌اند. معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می‌خورد. رنگ‌های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ‌های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح‌های بلوچ اند.
گلیم خمسه
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می‌شوند. بافت‌های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداول‌ترین طرح گلیم‌ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزیهای متداخل روی آن بافته شده‌است. گلیم‌های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می‌بافند و بعد به هم می‌دوزند. گلیم‌های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.
گلیم سنه
سنه امروزه سنندج نامیده می‌شود. در هیچ جای ایران گلیم‌هایی به ظرافت گلیم‌های سنه بافته نمی‌شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ‌های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده‌است.
گلیم قشقایی
رنگ‌های تند و شاد از ویژگی‌های گلیم قشقایی است اما رنگ‌های متضادی نیز در کنار رنگ‌های قرمز و زرد به کار می‌رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح‌های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پر، تصاویر طاووس، بز، آهو.
گلیم افشار
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره‌های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش‌ها، گلهای ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می‌شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می‌شوند.
گلیم زرند
دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک‌زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده‌اند. گلیم‌های زرند، دراز، باریک و با دوامند. طرح‌های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.
گلیم ترکمنی
گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم‌ها رنگ مهم‌ترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن‌های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ‌های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ‌های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می‌آورند.
مسند عنبران
این نوع گلیم در عنبران، اردبیل بافته می‌شود و می‌توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده‌است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می‌شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده‌است و گلهای دیگری که در این بافته به کار می‌رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته‌اند.
برای دیدن انواع فرش پوست و چرم کلیک کنید
آیا می دانستید که فروشگاه آنلاین فرش پلاس مجموعه گسترده ای از فرش های ماشینی را ارائه می دهد؟ شما می‌توانید از طریق اینترنت به هایپر مارکت فرش پلاس به آدرس farsh-plus.com دسترسی پیدا کنید. فروشگاه فرش پلاس دارای بیشترین تنوع در طرح‌ها، رنگ‌ها و قیمت‌ها است و امکان خرید اقساطی را نیز فراهم کرده است که می‌تواند برای شما مزیت محسوب شود. همچنین شما می‌توانید فرش مورد نظر خود را با قیمت درب کارخانه و با 5 سال ضمانت تثبیت رنگ تهیه کنید. شما مطمئناً فرش مناسبی را برای به روز کردن و راحتی خانه خود پیدا خواهید کرد. زیرا می توانید قبل از خرید، فرش خود را دکور منزل خود ببینید و در صورت نیاز به کمک برای انتخاب فرش مناسب، با تیم کارشناسان ما تماس بگیرید.
مطالب مرتبط:
